É sempre unha satisfación poder botar unha manciña a que estas cousa sucedan. Para que as memorias perdidas volvan ao fogar.
https://www.vilanova.cat/noticies/detall?id=99997244
sábado, abril 06, 2024
sábado, marzo 16, 2024
Alfonso
O que ten
Alfonso na man é
o retratiño que se fixo en Ourense, Antón Alonso Ríos, xa transmutado en
"Siñor Afranio". A familia Álvarez Cáccamo, a través de Alfonso,
deixou ao Instituto de Estudos Miñoráns a custodia da mesma, así como dos
textos e documentos que Alonso Ríos lle enviou a Xosé María Álvarez Blázquez
para compoñer o seu "O siñor Afranio. Ou como me rispei das gadoupas da
morte".
Ata máis
ver querido Alfonso.
xoves, marzo 14, 2024
1984
Dime Guillermo que A Peneira
cumpre catro décadas. En fin…, ademais de lembrarme do tempo que foxe, acordei
de Winston Smith. Ben saben, aquel da distopía, ou quizais mellor sátira, á que Orwell,
espreitando a lentitude do tempo, lle puxo título revirando as dúas últimas cifras do ano en que a escribiu:
1948. Quizais coidase que así afastaba do inmediato o grande irmán; mais non,
... o tempo, coma un foguete, non só virou sobre a numeración cronolóxica,
senón que avantou sobre nós noutras catro zancadas a respecto do tempo de prevención
ou distancia de seguridade que se puxera quen homenaxeou a Cataluña.
Agora o omnipresente ollo
vixiante da policía do Pensamento levámolo no peto, incorporado a nós mesmos,
imperturbábeis, atendemos as micromensaxes baseadas na neolingua de Orwell, na
simplificación, na redución argüída como rapidez na comunicación, cando na
realidade é ocultamento, ou mellor alteración, ben reescribindo o pasado, como
tiña que facer Winston Smith no seu diario traballo na habitación 101 do
Ministerio da Verdade ou “Miniver”, ben inventando a realidade e manipulando a
información coas “fake news”, ou ideando futuros irracionais, fantásticos,
acientíficos e conspiradores que inhabiliten conciencias e inmobilicen a
sociedade.
A cerna da idea orwelliana, non
só de 1984, está na reescritura da Historia. Nalgúns dos seus escritos sobre a
guerra civil española manifesta que, sabendo dende mozo que ningún xornal conta
os acontecementos con fidelidade, na guerra viu por primeira vez noticias que
non tiñan ningunha relación cos feitos, nin sequera no mínimo nivel que se
presupón exista entre a realidade é a mentira. Tamén puido observar como a
historia se estaba a escribir non desde o punto de vista do que “estaba a
ocorrer”, senón desde o punto de vista
do que “debería de ocorrer” segundo os ollos ideolóxicos dominantes.
Nestes corenta anos de vida d´A
Peneira o mundo revirouse varias veces e o relato desas reviradas foise
sempre axeitando ao que “debera ocorrer.
Lembramos con fidelidade
histórica o que representaron Solidarnośc,
Lech Walesa e Wojtila, que, xusto no ano fundacional d´A Peneira,
ocupaban as primeiras planas de xornais impresos ou visuais, ou só ficou na
nosa retina o que o “Miniver” reescribiu? Axústase o relato á realidade
anterior ao esborrallamento do muro de Berlín, en 1989, ou só é unha versión do
que debería ocorrer, convertida en verdade? Quen se lembra daquel iluso
reformista chamado Gorbachov, vítima dunha “damnatio memoriae” máis intensa que
a que decretou Stalin sobre Trotski, pois neste caso aplicáronlla tirios,
troianos, romanos e “tutti quanti”? A URSS e Putin son simples versións do inimigo oriental ou hai
algunha contraposición, aínda que só sexa “in essentia”, entre o sistema
anterior a 1991 e o pos-soviético? Alguén lembra que Belgrado foi bombardeada
en 1999 pola OTAN e que as guerras iugoslavas se estenderon entre 1991 e 2001
ou é que a única e verdadeira guerra pos-soviética foi a actual de Ucraína? Ou
é simplemente o que “debería ocorrer”?
Poderíamos seguir: Kuwait,
1990; Torres xemelgas, 2001, e Afganistán, 2001-2021; Iraq, 2003; Libia, 2011,
crise nos Pig´s no sur de Europa en 2008... Acordamos de que A Peneira
mercábase en pesetas e non había Facebook ou twiter, que agora xa non é, ou
mesmo recordamos algo máis do coronavirus que as máscaras?
En fin, prezado Guillermo, ti,
que podes acougar a beira do Tea e mesmo achegarte na carreiriña dun can a
ollar o pracenteiro Miño entre Salvaterra e Monção, acorda sempre aquilo co que
o demo do Voltaire remataba o seu Cándido: “Il faut cultiver notre jardin”.
Pois iso cultivemos o noso xardín e non nos deixemos confundir polo falabarato
do Dr. Pangloss.
A Peneira, 40 anos, mazo 2024
O que subxace en Compostela
Cóntame unha boa e común amiga: “Forcadela,
le, e le, e le”. Foron as lecturas de Manuel Forcadela as que trouxeron a Lacan
dar unha volta por Compostela, como antes as de Risco levárono a bater, aquel
día de Santa Susana de 1926, na libraría da rúa Nova, mesmo á beira do pórtico
de Salomé, cun rexuvenecido Stephen Dedalus. Entre unhas e outras lecturas, e
as súas consecuencias, vai alá un século de cultura galega que construíu a súa
identidade, coido que en excesiva exclusividade, sobre a tradición literaria e
o idioma.
Quizais o efectivo título poida chamar a
confusión. Como se desprende da comparanza anterior, non se trata dunha visita
do “escuro” Lacan ao Santiago sufocado polas masas turísticas; nin tampouco,
advírtenos o autor, dunha tentativa de psicanalizar a nosa cultura, senón de
sinalar certos lugares comúns a luz, non só da visión lacaniana senón dende o
común espazo de diversas disciplinas humanísticas.
Xuntou o autor tres traballos.[1] En dous deles, “Compostela
criminal” e o propiamente “Lacan en Compostela” conxuga unha análise teórica da
novela de Carlos G. Reigosa, Crime en
Compostela (1984) que acadou sona e edicións, inaugurando o xénero policial
ou de detectives que ameaza con abafarnos tanto como os xacobeístas. Xénero ao
que por certo, na súa vertente máis negra, se achegou o autor, hai ben anos,
nas tres entregas sobre Toni Barreiro “O touro do Calvario”, Sangue sobre a neve (1990), Barato,
barato (1991)
e Fóra de xogo (1993), as tres en edicións
do Cumio e que compre non esquecer non só para lembrar as orixes do triunfante
“Vigo noir”, senón tamén para recuperar o perfil de narrador de Forcadela,
esvaecido tras a súa poderosa obra poética e ensaística.
O terceiro dos traballos centrase no
disperso concepto de autoría dun Álvaro Cunqueiro “escindido” entre alta
cultura e antropoloxía, “suxeitado” á constante referencia onomástica (Hamlet,
Orestes, Ulises, Simbad, Merlín…) mesmo ata
o “delirio”, para empregar outro termo psiquiátrico, de máis dun cento de
heterónimos empregados en traducións,
certas ou finxidas, e que dende os seus anos mozos nunca deixou de interesarse
pola psicoanálise, en feminino diría el, aínda que só fose polas súas querenzas
surrealistas.
Lacan
en Compostela ten un efecto “contraste” que o dota dun especial
atractivo ao contrapoñer, enfrontar, sería o termo que empregaría o autor, o
mundo da “comunidade” ancestral,chea de “aura”, do mundo cunqueiriano e a
“sociedade” de aluvión, desarraigada da novela de Carlos Reigosa. Análise e
confronto realizado a través dos “seminarios” de Lacan pero tamén da obra de
Benjamin, Durkhein, Marx, Habermas, Althusser… tendo como fondo “un pais
desmado, empobrecido, esquilmado e colonizado, que emerxe á modernidade
obrigado a deixar de ser, e que encontra no seu discurso literario o vehículo
dunha protesta unánime e un idioma”.
Tempos Novos,
nº316, setembro 2023
Roturiñas
Como un xa
vai virando décadas, o ano que ven agardo gañarlle o pulso a outra, ás veces
emerxen do fondo dos espellos do corredor, como dirían o Ferrín, ou Borges,
palabras perdidas, baleiras do vello significado e mesmo de significante.
Hai décadas
descualificabamos, con natural paixón democrática e pretensión revolucionaria,os
que pretendían readaptar o réxime dos militares facciosos, e fascistas,
bendicidos pola igrexa, aos, daquela,
novos tempos. Pola contra, defendiamos un proceso “ex novo” que empatase, cando
menos, coas raiceiras da república bombardeada. Ben o saben os que viraron
décadas, o debate era reforma ou ruptura. Sabémolo mellor os que fomos
derrotados no combate político e ficamos sós.
Asentouse a
reforma transicional, acordada polas masas en votación tal día como hoxe, cando
escribo estas liñas, de hai 45 anos, e imposta pola forza dos diversos e
múltiples poderes. Pouco máis dun 25% da poboación española pode recordar, por vivilos
con conciencia, aqueles anos finais da década dos 70 do pasado século. O resto
é coñecemento inducido polo poder, os medios, a escola… e “Cuéntame”.
Dende o
sosego dese certo escepticismo que achega o paso das décadas, un non deixa de
albiscar nos iracundos e hiperbólicos debates actuais certas sombras dos
daquela altura.
Se xa foi o
ínclito José María Aznar quen se referiu a unha “segunda transición” para
anunciar o seu ascenso aos ceos da Moncloa, sinalar o fin da fase gonzaliana de
pura e brutal adaptación ao modelo transacionado en 1978 e recuperar o poder
eterno, que nunca perdera, para a dereita madriespañola. Dicíao el, arteiro,
que nin votara a prol da constitución por considerar que se afastaba das
patrias esencias do réxime a reformar.
Por razóns
xeracionais, aínda que non só, case sen se decatar, as sociedadesmudan. E tanto.
Algúns, por optimismo da vontade, intuímos, con ledicia innegábel, non unha
ruptura co réxime apalabrado daquela, senón a corrección dos seus aspectos máis
“casposos” cunhas cantas “roturiñas”, evidentes no que a dereitos individuais
se refire, pero tamén nun certo troco, nos grupos de idade hexemónicos, na
consideración a respecto das cuestións nacionais e
culturais pendentes.
Cumpriría
tamén que, tan pronto toque, que será cedo, acheguemos o que poidamos á nosa
“roturiña”, para o que é preciso nin ficar na casa nin equivocarse con quen a
pode facer.
Cómpreme
aclarar que a expresión “roturiñas” non é da miña colleita, senón dun prezado
amigo que sempre me asombra coa súa clareza e instinto político.
A Nova Peneira, decembro de 2003
mércores, decembro 06, 2023
DICCIONARIO BIOGRÁFICO DE EDUCACIÓN
No
Dicionario Biográfico de ducación deixei dúas breves recensións sobre dous
mestre miñoráns. O seu tempo levou pero
a Sociedad Española de Historia de la Educación déixanos unha ferramenta ben útil.
https://www.um.es/
Victoriano Taibo
https://www.um.es/diccionariosedhe/index.php/node/101
e Eladio Ferreiro Otero
xoves, novembro 16, 2023
Quen escribirá a miña historia?
Conta Iria Morgade que foi o diaño o que construíu, nunha única sesión
nocturna, a ponte de Martorell, tras o pacto cunha muller anciá que cruzaba a
diario o Llobregat, para ir á fonte da outra beira. A vella choutaba de laxe en
laxe, coas conseguintes cuadas, molladuras e perigos.
O diaño fíxolle a oferta de erguela a cambio de quedar coa
primeira alma que a cruzase. Coidaba que ía ser ela. Todos coñecedes algún destes
pactos do demo a cambio da alma da
persoa beneficiada, comezando pola gran literatura. Non son novidade; nin os
endemoñados, nin aqueles que algúns consideran maléficos, só por considerarse
prexudicados e de contado caen na tentación de purificar os impíos.
O refraneiro lémbranos que sabe máis o diaño por vello que por
diaño. Este da ponte de Martorell debía ser un novato ou, polo menos, sen a
experiencia da vella. O caso é que cando a anciá se achegou á ponte, e o demo
xa se relambía, uliscando unha nova alma perdida, tirou do zurrón un gato negro
e acirrouno para que a cruzase. O diaño ficou composto e sen alma. Ou non tanto,
pois tivo, segundo o optimista relato, divertimento, xa que nos refire que o
demo se enleou na xogueta co fermoso michiño durante séculos; e daquela é como as
xentes puideron seguir cruzando, como o seguen a facer hoxe, dunha beira a
outra.
Quizais o diaño non é tan diaño, e o mal só é unha creación
humana como ten estudado o profesor de psicoloxía de Stanford, Philip Zimbardo no seu El efecto Lucifer,[1]
no que pescuda sobre o porqué da maldade, sobre que é o que fai que unha persoa
boa obre con maldade, como se induce a unha persoa moral para que proceda de
maneira inmoral, onde está a liña que afasta o ben do mal, quen é o que corre o
perigo de cruzar esa liña.
Zimbardo, baseándose en exemplos históricos e nas súas propias
investigacións de laboratorio, amósanos como a forza da situación determina o
estoupido do mal, por exemplo, no caso de xenocidio organizado, isto é, do
delito contra a diversidade humana, como diría Anna Arendt; ou como a dinámica
de grupos pode converter homes e mulleres, en inicio decentes, en auténticos monstros;
quen non lembra a Abu Ghraib? Á cuestión tamén se ten achegado o psiquiatra
ourensán Santiago Lamas, en Lisboa e o
mal .[2]
Viñéronme ao maxín estas
vellas lecturas ao bater co personaxe de Laureano Pintos Estévez, o contraditorio
garda civil de moral diletante ou quizais demasiado humano, que acompañou, e
participou, nas sacas dos detidos no mosteiro -campo de concentración- e na matanza do grupo que pretendera fuxir do
mesmo. Aquel home que actuaba en representación do mando militar que ordenara
as matanzas e premeu o gatillo á beira da “escuadra del amanecer” do Rubio,
supoño que alcume inspirado no do goianés, Gumersindo Alonso Carrera.
Como Eichmann, actuaba baixo mando, e non matinaba en, como
diría Arendt, que cometer a inxustiza é peor que sufrila; ou quizais, en
aparente contradición humana, foi iso o que o empurrou a descubrir a verdade no
momento da “transición”, pero como todos calaron, el tamén o fixo.
Fuxidos os anos, só un día antes da morte a acción perseverante da
moza investigadora arrincoulle a verdade do acontecido, da historia, do relato,
do conto... daquel que “salio para el sementerio”. O garda civil é a
personificación do desacougo, da loucura, de quen sabe que executou o mal. Hai
quen se salva, agochándose baixo as ordes recibidas ou das dadas, pero
executadas por outros.
Nalgunhas ocasións e en varios lugares, o vello Hobsbawn
recomendou, a literatos e literatas, empregar máis a súa imaxinación e recorrer
menos á tan abondosa da historia. Non o dicía por chancearse nin faltarlle ao
respecto aos autores, por exemplo, da denominada “novela histórica” ou a outras
persoas que fan o mesmo aínda que non o digan, senón porque, concluía, a
ausencia de distinción entre historia e ficción pode provocar a confusión do
lector. Infortunadamente, este recurso segue a empregarse, mesmo coidamos que
con máis intensidade que nunca.
Desta tentación fuxiu con habelencia Iria Morgade. Como
investigadora de raza, evitou confundir historia e novela. Con convicción. Sabemos
que hai un mosteiro convertido en campo de concentración, pero non sabemos onde é; que hai uns presos,
pero nada coñecemos das súas historias, agás dun memorial testemuño riscado na
parede; recoñécense unha serie de personaxes que en ningún momento son
nomeados, nin postos en situación histórica. E todo isto porque a autora pretende
ofrecernos unha obra literaria, unha boa obra literaria, coidada, traballada, con
personalidade, estilo complexo; literatura da frase curta, contundente, que
bate como puñadas sobre a mesa, como reclamos morais de verdade.
Os coñecementos da autora, froito das súas lecturas e
investigacións, dos acontecementos ocorridos na área baixomiñota, latexan tras
o relato, fannos chegar o seu eco, pero o único nome real foi o que dixen hai
un chisco, que ela non cita polo seu nome real, se é que nalgún intre pensou
nel ou se simplemente o alcume resoou no intre da creación literaria. Só
sabemos que un mozo de 18 anos, chamado Eugenio Blanca, saíu para o cemiterio o
16-4-39. Ningunha outra cousa sabemos del.
Certo é, e, sen pretender ningunha caste de equidistancia a
respecto da orixe do mal -o golpe de estado do 18 de xullo de 1936-, cómpre apuntar
a cuestión central de que Manuel, o mozo da investigadora, descoñecía o que
pasara, non sabía o que fixera o seu avó, porque os historiadores e os cidadáns
só coñecen unha parte da verdade, que, ademais, estaba, e está, terxiversada
por lecturas heroicas dos sublevados, adobiadas en canda momento para facelas
máis dixeríbeis, tras catro décadas de ditadura e outras tantas de
esquecemento. Por iso falamos da xeración dos netos, os que comezaron a saber,
tras o paulatino agretarse do silencio amnésico da Transición e por iso temos
que seguir afirmando que, a pesar dos esforzos de investigadores e asociacións
memorialistas, o relato predominante na España de hoxe é o relato franquista,
que segue a sustentar a forzas políticas con amplo respaldo de voto popular.
Á fin, o garda civil desacougado deu a coñecer os seus folios
amarelos. Puido saberse a verdade. Mais Joana, agardou décadas ao pé da ponte
do diaño polo seu Eugeni, e non soubo que non sobrevivira ao horror desatado
polo mal que se estendeu aquel verán de hai 87 anos, ao xenocidio, memoricidio ou
ideoloxicido, ou o termo que queiran aplicarlle. Manteñamos a caixa de Pandora
ben pechada.
Goián, 10 de novembro de 2013
.jpeg)
Subscribirse a:
Publicacións (Atom)