“-
Quen es? - tremíalle a voz
-
Szymo
-
Eh?
-
Son Szymo. É o meu nome.
-
E que fas aquí – preguntou, desconcertada.
-
Viaxo.” (p. 67)1
Afirmaba
Borges sobre o Poema de Gilgamesh: “Diríase que todo xa
está neste libro babilónico”2.
Afortunadamente o escritor arxentino sabía que ese “todo” podía
reescribirse, unha e outra vez, e así o fixo, marabillosamente,
unha e outra vez, volveu escribir sobre a morte, o heroísmo, a
violencia, o amor, a lealdade, a traizón...
Mais
quen é este Odiseo que nos achega Núñez Singala: “El ben sabe
que é diferente aos demais, é dili. E por iso lle pasan
estas cousas. A súa irmá tamén o era, dili. Aínda que non
a súa nai. O que aínda ignora é que dili provén da
adaptación local da palabra inglesa deal, negocio. Szymo é
negocio porque é albino, e no sitio onde vive,(...), no corazón de
África, (...), moita xente está convencida de que cos membros dos
albinos pódense preparar beberaxes infalibles para atraer a boa
fortuna (p.11-12) “ E duro ser dili. É difícil ser
diferente nun mundo que parece suspirar do xeito máis absurdo pola
uniformidade e no que se estigmatiza a diferenza, sexa esta a que
for. É duro ter a pel branca no continente negro”. (p.13).
Así
que Szymo emprende unha viaxe cara á salvación, unha arriscada
escapada cara á vida, unha fuxida do horror. Unha viaxe polo río
Congo na dirección inversa á de Charlie Marlow no Corazón
da escuridade4
ou en O
corazón do negror5,
segundo a tradución que manexemos, o personaxe, ao mellor o seu
“alter ego”, de Joseph Conrad que remontou o gran río na procura
de Kurtz e que, o non menos xenial, Francis Ford Coppola trasladou a
un Vietnan en guerra na súa Apocalyse
Now na
que Brando deixou para sempre o seu xeito de interpretar e de dicir:
“O
horror! O horror!”.
Nesa
viaxe-fuxida iniciática o rapaz Szymo farase adulto e irá
descubrindo a solidariedade, a xenerosidade: “O día da partida
todos os da aldea se despediron del, e foron moitos os que, pensando
na viaxe que o agardaba, lle fixeron algún pequeno agasallo, ata o
punto de que non puido evitar as bágoas ante tal demostración de
cariño: unha manta, algúns cartos, un pouco de comida para o
camiño, unhas froitas,
unha pota para cociñar, fío de pescar...” (p. 37). Ao tempo tamén
aprende a ser solidario como cando se desprende do obxecto de maior
valor que posúe para agasallar a hospitalidade dos batwas, os
pequenos homes da selva.
Szymo
coñecerá o primeiro amor ideal: “A Szymo posuíuno unha enxurrada
de amor que varreu o seu odio e a súa carraxe (...). Foi amor por
Josephine, pero tamén polos demais, polas persoas e polas cousas,
...” (p. 29). Experimentará a desesperación pola perda dese amor
primeiriño: “Botou a noite toda abrazado ao corpo de Josephine, e
co alborexar cargouna ao lombo e iniciou o regreso á aldea” (p.
34); que nunca se poderá esquecer: “... nada tivo tanto valor para
el como o colar que lle regalou a nai de Josephine” (p. 37).
Descubrirá o sexo: “Ao pouco Szymo notou como as mans dela
esvaraban dos seus ombros e ascendías pola súa caluga, e como o
corpo cálido de Malaïka se pegaba ao seu.” (p. 107). Irá
deseñando a súa particular cosmovisión nunha mestura entre a
candidez volteriana e a roussoniana bondade do salvaxe: “Szymo tiña
claro que había persoas boas e malas (...) a miúdo é necesario que
pase o tempo e sobreveñan acontecementos para descubrir se realmente
os que parecen bos, son tan bos; e os que parecen malos, son tan
malos.” (p. 73); “Eu sei que o inimigo é poderoso, a forza do
máis débil está na súa intelixencia” (p. 75); “Ao final tería
que recoñecer que o mundo era un lugar marabilloso.” (p. 109); “Á
hora de perseguir un soño, pregúntase Szymo, cómpre ir ata as
últimas consecuencias ou é mellor plantarse, renunciar e aceptar o
que a vida ofrece? No fondo é o vello dilema do dobre ou nada: que é
máis conveniente, aceptar o que xa se ten cando xa é razoablemente
bo, ou renunciar en favor de algo que se supón mellor pero que
resulta incerto?” (p.138); “Tanto se funciona como se non, debes
estar orgulloso da túa idea. Porque fuches valente e intentáchelo;
nesta vida o único censurable é non facer nada” (p. 162);
“Advirten á totalidade da pasaxe de que cada un poderá coller só
catro dátiles, e iso calma un pouco os ánimos, Szymo observa. A
maioría confórmase cos catro dátiles da ración estipulada, pero
hai algúns que de xeito disimulado, procuran apañar un ou dous
máis. Neste reino reducido que é a embarcación debería estar
claro para todos que a abundancia duns implica escaseza para outros,
e aínda así a algúns iso non parece preocuparlles. (....) Paga a
pena rexeitar uns dátiles que sería doado despistar sen que ninguén
se decatase? A resposta para el é clara: si (...)” (p. 261-262).
Mais
a semellanza co Emilio de Rousseau ou co Candido volteriano
remata aquí. Non se trata dunha novela filosófica sobre a bondade,
a ética, a lealdade ou o valor da diferenza. Núñez Singala
pretende, e acada, un relato de aventuras, de doada lectura, no que a
acción prenda a atención do lector e no que o desacougo deste veña
producido pola ansia por coñecer como remata a historia e non pola
dubida de se debe ou non abandonar a lectura. A habilidade do autor
para enganchar lectores é ben coñecida, mesmo en xéneros pouco
dados a lecturas individuais como o teatro6
e sobre todo no relato breve que nos instrúe para tomar café ou nos
ofrece un libro de contos revirados7.
Os dous volumes aos que aquí nos referimos son auténticos éxitos
editoriais e a ben seguro que tamén o será esta novela.
Calipso
prometeulle a Ulises a inmortalidade, Nausícaa ofreceulle alimentos,
Alcínoo a man da súa filla, os feacios banquetes no seu honor... as
sereas, Circe... pero Odiseo non esquece Ítaca e segue a súa viaxe.
Szymo partira das beiras do lago Vitoria cara ao oeste, na procura
do mar, as aventuras foran moitas, Malaïka ofrécelle unha vida
doada, o capitán dun barco traballo... pero “o que desexa no fondo
é continuar, seguir coa súa viaxe, coa súa procura.” (p. 139).
Na descuberta da súa diferenza, escoita nun automóbil:
“Je suis un noir/ma peau est blanche/et moi j'aime bien ça/c'est
la différence qui est jolie”,
xa vira homes brancos na tv pero nunca un de fronte, cara a cara:
“parécenselle, pero só na cor da pel. As súas caras, polo demais
son diferentes, cos labios máis finos, o nariz máis estreito...
Dáse conta de que tamén na terra deles será distinto, e que terá
que saber vivir con esa diferenza.” (p. 140).
A
viaxe-fuxida diríxese cara ao gran océano, que está ao oeste. Ao
chegar a el, a procura de Ítaca continua. O camiño vira cara ao
norte e con esta virada, xira tamén a novela para iniciar unha nova
xeira, agora centrada na construción da lealdade fraternal entre
Szymo e Jean-Paul e no “combate” común por chegar a unha das
illas Canarias. Isto é Europa, a meta ansiada, inspirada na canción
do músico albino Salif
Keita.
 |
| Na presentación en Libraida de Gondomar |
-
Oitocentos euros é unha fortuna, máis de medio millón de francos
congoleses!
-
Xa pero tes que ter en conta que a viaxe é só de ida -explicoulle o
nixeriano-. Os que a organizan perden a embarcación e o motor. O
gasto de combustible tamén é importante e cómpre subornar a
policía para que faga a vista gorda e deixen partir a embarcación;
pero sobre todo trátase da lei da oferta e da demanda, hai moitos
que queren chegar,...” (p. 217) “ Estaba claro que cos seus
precarios empregos tardarían anos en aforrar o suficiente como para
pagar a suma necesaria para un “combate”. (p. 249)
Un
combate vaise librar en “os doce metros do caiuco, ocupado en
aparencia de xeito aleatorio, esconden no fondo unha estratificación
que responde a un criterio de clases moi ríxido. Na proa, o lugar
máis incomodo, no que o mar bate con máis forza e o cabeceo da
embarcación se deixa sentir de modo máis acusado, viaxan os
pasaxeiros de menor categoría. (...) Na parte traseira os catro
patróns (...). Son os capitáns, os que están ao mando (...) ningún
deles pagan polo “combate” tampouco cobran (...) son por tanto,
os homes de confianza, os xefes, a aristocracia neste pequeno
reino(...). Na parte central amoréanse o resto (...) todos do
interior, pastores ou labregos, agricultores ou artesáns (....) A
maioría non sabe nadar e o mar atemorízaos máis do que recoñecen,
pero abonda con fixarse nos seus rostros desencaixados, as náuseas
recorrentes, as olladas furtivas ou a súa cautelosa inmobilidade.
Todos son novos (...) Canda eles as tres mulleres, unha cabo da
outra, caladas e moi xuntas, case invisibles na procura dunha
intimidade que é por forza moi limitada (...) vencidos polo cansazo
e ante a inminencia do solpor, desátase unha loita xorda polo
espazo, por acomodarse o mellor posible para tentar durmir algunhas
horas, unha operación que se resolve con apuxóns, cobadadas,
miradas de mal disimulado odio e tensións varias; ao final acaba
prevalecendo a lei do máis forte. (...) E o mesmo ca el todos os
demais, acurrunchados, encollidos, buscando a calor do compañeiro,
pero cada quen concentrado en si mesmo, fatiga,
entregados en fuxir da súa propia fuxida. (p. 251 a 257)
Só
Odiseo regresa a Ítaca. Os compañeiros foron perecendo en diversas
aventuras. Os de Szymo acadaron a meta pero as autoridades
devolveranos ao punto de partida. Só el, pola súa pel diferente
poderá ficar.
2
Borges,
J.L.: Prólogo a Poema
de Gilgamesh. Borges,
biblioteca personal, Ediciones Orbis, Barcelona, 1986, p.10
3
Kavafis,
K: Ítaca. A partir das versións de Carles Riba, ao
catalán,
Pedro Bádenas de la Peña (Cavafis: Antología
poética,
Alianza, Madrid, 1999) e José María Álvarez (Kavafis: Poesías
completas,
Hiperión, Madrid, 1997)
Ningún comentario:
Publicar un comentario