Dobres parellas

As dúas parellas de Comanchería

Póker e western son, para moitos da miña xeración, un dualismo tan coeterno e coexistente como o yin e o yang ou Ormuz e Ahrimán. Os que medramos coas lecturas, mesmo agochadas (...que a luz vai moi cara!, ... que che van doer os ollos de tanto ler!, ...que se deixases de ler parvadas!... ),  de Silver Kane, Lafuente Estefanía, Zane Grey..., aquelas noveliñas que se podían dobrar e meter no peto despois de cambialas, por uns patacos, no quiosco da Chata, moitos rematamos a nosa adolescente educación sentimental nas vespertinas sesións continuas con programa dobre. A maioría conformadas por  cutres spaguetti-western almerienses, entremeados por algunha que outra de Sergio Leone, protagonizadas polo idolatrado director de “sedicentes”esquerdistas trumpianos, Clint Eastwood (tamén facía de poli duro!).

Días especiais neste plan de formación eran os de feira. Os nosos cowboys, os tratantes de Garabás,  xogaban os cartos gañados pola mañá ao chinchón ou ao subastado agardando pola sesión nocturna, tras o peche do café ao público. Daquela montábase  a partida do póker que, segundo “oiduras”, se prolongaba ata o amencer. Só entón, entre o denso fume e un silencio sepulcral, ía aparecendo o barbeiro da vila e outros profesionais para riparlle os billetes verdes a algún tratante parviroco  e, sobre todo, a algún que outro labrego apampado, ben por natureza ou polo licor-café, ou polas dúas cousas,  que coidaba que a sorte da mañá, ao vender ben vendido o xato, ia durar todo o día. As mitoloxías comezaban a rular ás poucas horas, os moitos billetes sobre a mesa, o farol do profesional, os laios do perdedor, as ameazas de ruínas familiares...

Aqueles días eran tamén, na casa, especiais polo menú. Íase, cunha pota de porcelana, granate por fóra e con pintas azuis e brancas no interior, pillar o polbo onda algunha das de Arcos e, xa de paso, traíase a empanada do “Catro Olas”, onde a nai deixara a zaragallada a primeira hora da mañá. O menú dixestivo non era. Logo, durante as cinco horas do programa dobre-sesión continua, os olores e os sabores, sen a sutileza da madalena de Proust, lembrábanos o xantar.

Os mesmos recendos regresaron a min esoutro día cando, estomballado nun asento que semella o dun avión, regresei ao oeste do río Pecos, despois de tantos anos. Estoulles a falar dunha magnifica “película de vaqueiros”, como diciamos nós. Aquí puxéronlle Comanchería,  na versión orixinal titulárona Hell or High Water, algo así como “Aínda que me custe a vida”, que ten máis aire épico. O de Comanchería non lle acae mal, aínda que resulte eufónico en exceso,  pola referencia ao territorio no que se desenvolve o filme (nordeste de Novo México, oeste de Texas e parte de Oklahoma) e non pola inmerecida impopularidade desta nación india, transformada polo maniqueísmo das novelas de quiosco (non todas), dos spaghetti-western (exceptuado S. Leone) e de Hollywood (coas excepcións dos grandes: Ford, Ray, Walsh...) na personificación do salvaxe malvado, embrutecido e incapaz de comprender os beneficios da civilización.

Na realidade o imperio comanche era ben máis amplo que o espazo referido no filme de David Mackenzie, e abranguía de forma indefinida parte dos actuais estados de Kansas e Colorado, incluídas as montañas de Wichita. Nesta violenta cidade acontecían duelos un día si e outro tamén. A popularidade desta localidade do violento oeste norteamericano foi tal que, cando menos, dous barrios foron alcumados co seu nome, un en Ourense e outro en Teis. Os lectores imaxinan os motivos; ben lonxe do diminutivo castelán dunha serpe, como eu teño visto escrito.

E alí estaba o recendo de asaltantes de bancos, persecucións, somaténs populares, rangers de Texas, vaqueiros conducindo gando, po, calor, montes pelados  e dúas parellas enfrontadas. A dos irmáns Howard -Tanner (Beb Foster ) e Toby (Chris Pine)- e os rangers de Texas, Marcus Hamilton (Jeff Bridges) e o seu compañeiro indio comanche (Gil Birminghan).

Dúas parellas de homes que conviven como varudos vaqueiros en prolongados silencios desérticos. Un drama masculino visto a través das dúas parellas protagonistas, non contrapostas senón situadas en planos diferentes, que pretende explorar como se relacionan os homes entre si e o deshonestos que poden chegar a ser coas emocións, non só entre eles senón consigo mesmos, e o difícil que lles pode resultar mostrar afecto por alguén.

O maior dos irmáns, está de volta de todo, hai pouco que saíu do cárcere polo asasinato do pai maltratador; o máis novo, obsesionado tanto por liberar o rancho familiar da carga hipotecaria asinada polo nai para sobrevivir como por tirar os dous fillos da permanente pobreza herdada. A relación entre o exaltado (Foster) e o sosegado (Pine), ambos conscientes do seu destino, é dunha fraternal complicidade ben afastada do tópico. Ambos os dous saben que a pausada maquinación dos asaltos e o engano ao banco rematará coa morte dalgún deles e tamén que non serán aquelas poucas terras chás nin os xatos nelas alimentadas as que farán a fortuna dos rapaces, senón o petróleo ou o gas que hai debaixo. Non hai nostalxia.

Un ranger solitario apesarado por unha ameazante xubilación que lle fará aínda máis aburridas as noites e máis monótonos os días cando xa non poida deitarlle frases racistas ao seu compañeiro de traballo, o único orixinario das terras comanches, quen as recolle co indiferente escepticismo do sabedor de que a dureza rutineira agocha unha afectuosa camaradería. O papel de ranger superado polo tempo que lle tocou, obsesivo (parece que na resolución do caso lle vai a vida), insolente, solitario, burlador, insomne, lento de movementos, con códigos de honra avellados e interpretado no punto xusto para non caer na híperrepresentación, seguro que lle dará moitas alegrías profesionais a Jeff Bridges, aínda que non sexan tantas como o estrafalario “Notas”.

Os catro personaxes, imaxinados polo guionista  Taylor Sheridan, son tratados, no seu desengano, na súa desolación, con formas ben afastadas de calquera tentación maniquea. O guionista e o director evitan presentarnos, de comezo, os dous irmáns como asaltabancos, o que provoca a identificación do espectador con eles; ao tempo o rosmón carraxento do ranger e o seu compañeiro indio tamén gañan a nosa confianza. Así que os dous irmáns son bos e os ranger tamén, dándose unha comuñón entre perseguidores e perseguidos, pois as dúas parellas son vítimas do sistema.

Mais aquelas noveliñas, e sobre todo os bos filmes, ademais da retórica da conquista do oeste, da fronteira, da expansión da civilización, da épica dos pioneiros... sempre tiñan un certo contido social, de enfrontamento entre o desexo, a liberdade, e a lei do sheriff, de antiheroismo rebelde, de historias de marxinación económica ou legal, de cowboys na procura de traballo dun rancho a outro, de pequenos propietarios abafados polo “coronel”, de asaltos a bancos... pero non sempre nos decatabamos de que aqueles bancos eran como os de hoxe, que eran os das hipotecas con cláusulas chan, dos desafiuzamentos, das preferentes, das inxustizas, da soberbia, de foraxidos vestidos de gris e garabata...

Xa Sam Peckinpah ou Robert Altman sabían de que do que se trataba era de contemporaneizar o “western”, non de revisalo, nin deconstruílo, nin de copialo pasado polas tecnoloxías actuais.

Comanchería é un “western” do século XXI, no que os coches substitúen os cabalos para fuxir dos atracos ou para as persecucións e aos que non se lles dá feo na palleira senón nas gasolineiras; onde os colonos, granxeiros e tendeiros son agora “white trash”, vellos silenciosos, camareiras ás que unha propina xenerosa lles permite levar o fillo ao médico; no que os caciques que antes movían os marcos para roubar terras agora executan hipotecas; no que os cowboys conducen o gando polo asfalto da estrada fuxindo dun incendio que ninguén apaga. Do mesmo xeito que ninguén rescata os que perden as casas ou os negocios hipotecados nesta Norteamérica empobrecida polo capitalismo salvaxe. “Tres veces en Irak e a min quen me rescata”, pon, máis ou menos, unha das varias pintadas que se poden ver no filme. Dos catro protagonistas, dous cando menos, ao mellor tres, ou  tal vez os catro, votarían a Trump.

Nick Cave e Warren Ellis

Mais Comanchería contén, non unha guinda, nin sequera unha sobremesa exquisita, senón un outro, completo e excelente menú para degustar con sosegada tranquilidade: a banda sonora construída sobre a base instrumental de Nick Cave e Warren Ellis na que se insiren fermosas cancións country contemporáneas. Os violíns rachados e os pianos golpeados con reiteración da composición de Cave e Ellis narran as paisaxes desoladas e as relacións fraternais dos irmáns adobiada con cancións sobrias como o deserto, inzadas de sentimentos,  dalgúns dos grandes cantautores de hoxe que se clausuran con “Outlaw State of Mind” de Chris Stapleton.

Dous polo prezo dun: cine e música.