Cassandra condenada*

Cassandra vera no xuízo. Foto EFE

No número de marzo das Novas do Eixo Atlántico publiquei un artigo rotulado “Casandra apesarada”. Referíame daquela á moza murciana que ía ser xulgada polos chistes que fixera en twitter sobre Carrero Blanco. Infelizmente o artigo do hoxe ten que levar o título que xa ven.

Cassandra (con dous “s” escribe o seu nome)  ten 21 anos. Cando naceu había trinta que Carrero Blanco “ascendera aos ceos”, así nos chanceabamos daquela os mozos da idade actual da nosa infortunada protagonista, tanto polo fervor relixioso do almirante como por ocorrer o atentado despois de escoitar misa e comungar, xa que logo en “pleno estado de graza”.

Corenta e tantos anos despois do feito a Audiencia Nacional acaba de condenar a  rapaza murciana, estudante de Historia, a un ano de cárcere porque os seus chíos son un “descrédito, burla e mofa a unha vítima do terrorismo”. Foi xeneroso o tribunal de orde pública, escusen o lapsus, pois a fiscalía solicitaba dous anos e medio de castigo carcerario.

Catro anos despois do feito (1977) houbo unha lei de amnistía que serviu, é certo, para liberar centos de presos políticos, moitos deles “engaiolados” polo goberno dirixido polo almirante das “cellas mestas”, pero tamén, e sobre todo, para absolver  os sublevados en 1936 e  os dirixentes da ditadura. Cinco anos despois (1978) referendouse unha Constitución para instaurar un novo réxime democrático. Mais as elites perviviron, tamén as xudiciais. A casta da España de hoxe segue a considerar o franquismo lexitimado por dereito de conquista, pola vitoria en 1939.

Alguén entendería que se condenase unha moza alemá por escribir que Hitler se “suicidou ao ver a conta do gas” ou unha italiana por chiar que Mussolini morreu de “fasciste aguda”? Non, verdade? Pero en España condénase unha rapaza por lembrar que Kissinguer lle regalou a Carrero un anaco da lúa e ETA pagoulle a viaxe. Ou será porque Cassandra sabe Historia?.

Por iso se xulga esta rapaza, condenase e enfastíasellea vida por trece chistes. Ela mesmo o escribiu no día que coñeceu a condena: “No sólo me quedo con antecedentes, me han quitado el derecho a beca y destrozado mi proyecto de ser docente. Me han arruinado la vida”.

No artigo anterior, nun post scríptum a este mozo impulsor de aventuras xornalísticas que é o Guillermo, o meu director,  expresáballe as miñas dúbidas de se debía ou non publicar o escrito por se algún deses fiscais o puidesen considerar unha ameaza contra a seguridade cidadá. Agora volveríalle facer esa recomendación que sei nin considerará.

Que non triúnfe a estratexia do medo.

 *Publicado en Novas do Eixo Atlántico, abril, 2017

Auga

Fonte do ïdolo, Rúa do Raio, Braga

Noites calorosas dos veráns de antes. Polas fiestras abertas entraba non só o frescor nocturno, senón tamén o croar permanente dos milleiros de ras que inzaban a Lagoa da Veiga. Adurmiñando entre o monótono cro... cro soñabamos que ao día seguinte iamos encher a cesta das troitas cos batracios pescados, coido que así diciamos, cun trapiño vermello agarrado na punta dunha tanza que alongaba a canivela fogueteira. Non se podía achegar un moito porque deseguida te presentían e fuxían. Era así como as pillabamos non como o bruto de Olmo Dalcó en Novecento que o facía coas mans, metido no regueiro. Por suposto que nunca as probei. Vendiámosllas vivas, por uns patacos, ao “Dios” de Veiga que tiña unha taberna na que servía as zancas con moito éxito. Hai moitos anos que a ras non croan nin a Lagoa de Veiga ten auga.

Tardiña calorosa de verán de antes. Na fresca, miña nai atende os dicires dunha señora moi maior da que non lembro máis que o conto. Seica no Puzo do Lagho hai unha cidade afundida pola maldade das súas xentes. Seica María e Xosé, camiño de Belén viñeron dar unha volta por Maside e como tiñan moita fame andaron a lle pedir á veciñanza do lugar un anaco de pan, pero ninguén llelo quixo dar. Marcharon famentos. No alto toparon unha nena comendo un anaco de boroa e xogando coa súa cadeliña. Pedíronlle de comer e a cativa compartiu o seu currusco coa nai de Deus e o seu home. Entón dixéronlle a maldición: “Lagho te solagho co da arriba para abago, menos a esta nena e a súa cadela”. Ou así o recordo. Aínda queda xente que o día de San Xoán escoita os sinos da igrexa afundida. Logo souben de Antioquía, de Valverde... Mentres o Puzo esmorece agoniado por golfistas e cabalistas.

Durante miles de anos brotou auga naquela fonte. Hai moitos miles que alguén, sabemos o seu nome, Celico Fronto de Arcóbriga, mandou tallar unha figura de máis dun metro de altura, hoxe moi degradada, á esquerda outra figura dentro dunha edícula. Os estudosos opinan que se trata dun lugar consagrado á  deusa das augas Nabia, asimilable á deusa Fortuna. Unha divindade estendida por toda a Gallaecia. A fonte, tras as moitas obras na bracarense Rúa do Raio, hai anos que non deita auga.

O  pasado 23 foi o Día Mundial da Auga. Ben sei que con estas teimas mediáticas de andar dedicando cada día do ano a unha conmemoración, estas perden o seu inicial poder mobilizador. Ata o primeiro de maio. Hai algunhas das que non nos deberiamos esquecer.

Mércores,29 de marzo de 2017

Celebración esquizoide

Andaron hoxe, as xentes  de aquí, á beira, dunha cidade lindeira á vila condal, de “feriado”, como din máis alá do Miño. Seica tiñan moito que celebrar. O de festexar, na España inventada polos carcas liberais da segunda raíña Isabel, sempre ten que ver cos santos ou con glorias patrias. Este último é o caso. Celebran a recuperación da cidade das mans dos franceses. Como diciamos hai uns días a realidade é moito máis complexa que os manuais, en especial daqueles escritos para agrandar os chauvinismos locais.

Como é sabido as festividades serven para reproducir a ideoloxía dominante (Igrexa, Estado), para o control ideolóxico da poboación e como válvula de escape a través dun divertimento baixo vixilancia (o único descontrolado era o Entroido). Nas celebracións de carácter estatal non relixioso teñen especial relevo aquelas que concertan a exaltación banal da nación (M. Billing) constituída na vitoria heroica sobre o invasor. No caso español precedida dun RE grandioso. A reconquista que durou setecentos anos e que volveu abrollar cando a expulsión dos gavachos. Contra estes últimos e os mouros afirmouse a nación española.

Procurando achegarme á  realidade sempre que se achega un 28 de marzo pregúntome: e se estivese alí , aquel 28 de marzo de 1809, que faría?. Ben, nótese que como non estiven alí podo preguntarme estas cousas; se alí estivese non me andaría a preguntar ningunha destas gaitadas senón que procuraría espelirme para salvar o cu. Pero, en supondo.

Na irreal reflexión chego á  conclusión de que ficaría instalado nun fraccionamento esquizoide, nun nin arre nin xo, extremadamente perigoso para a miña supervivencia. Por unha banda véxome partillando as ideas ilustradas que as tropas napoleónicas espallaron pola Europa apresada nas gadoupas da nobreza máis casposa e retrógrada, e pola outra no convencemento de que non hai imperialismo bo, nin o español, nin o francés, nin o alemán, o norteamericano ou o soviético.

Así que custándome verme como un seguidor de Cachamuiña tampouco me vexo soportando as ordes de Chalot. Perigaría o meu cu ante tamaña indefinición.

Martes, 28 de marzo de 2017

As pedras non falan

Termas do Alto da Cividade, Braga

En diversas etapas da miña vida realicei actividades de animación cultural. Mesmo durante algúns anos de forma intensa. Esa experiencia acumulada obrigoume a reflexionar sobre as formas de persuasión dun público, en principio numeroso, disposto a achegarse á cultura pero non a disertacións egóticas (de ego), rococós (por recargadas), sectarias (por despotismo ilustrado) ou delirantes (por trastorno serio da personalidade). Poderíamos seguir engadindo negatividades.

Estas cuestións teñen a súa importancia en calquera actividade cultural por humilde que ela sexa. Hai presentacións de libros  que espantan a quen cometa a erro de acudir, agás familiares e amigos, e hai outras nas que a xente sae co libro debaixo do brazo; hai recitais poéticos que provocan un afastamento, ás veces irremediable, da ars poética e outros que engaiolan e as persoas ouvintes saen convencidas de que tamén elas poden escribir poesía; hai representacións teatrais que xeneralizan o desacougo nas butacas,  filmes que imprimen unha axitación nas pernas como se estivesen a quecer para botar unhas carreiras ao redor da sala; conferencias cunha potencia somnífera que poderían aquelar as contas da seguridade social e outras tan campanudas que parece que o dicente anda a flotar por riba dos xardíns de Aranjuez, ao tempo que teño escoitado xenetistas, nanotecnólogos e físicos teóricos convencer o auditorio para matricularse nos estudos desas especialidade.  Ora, en parte, o resultado, positivo ou negativo, depende tamén da xestión do acto.

Todo o anterior toma unha dimensión extraordinaria cando batemos con  proxectos de conservación/restauración do patrimonio. Cando menos, ocorréseme, por dúas razóns. Primeiro  porque o patrimonio construído ten, por parte da cidadanía en xeral, unha aceptación de inicio, admirativa pola dimensión ou, simplemente, pola pretendida antigüidade que nos retrotrae á  orixe grandiosa dos antepasados. En segundo lugar porque a conservación-restauración supón sempre uns custos elevados que corresponde sufragar á  sociedade que, xa que logo, ten que considerar de moita importancia tales  investimentos. Moitos dos proxectos conservacionistas fracasan por non atender as dúas últimas e cruciais fases. Por unha banda o mantemento dos bens restaurados e por outra a divulgación que fai posible o mantemento. Calquera monumento restaurado que non xere atención para o seu mantemento volverá ser ruína.

Todo isto resumiumo o outro día un amigo, científico de microscopio, que me comentou: “As pedras non falan!”. Non, quen estaban a falar eran Manuela Martíns, Professora Catedrática de Arqueologia do Departamento de História da Universidade do Minho, e Luís Fontes, Arqueólogo da Unidade de Arqueologia da Universidade do Minho.

Falaban polas pedras para que nós as entendésemos.

Luns, 27 de marzo de 2017

Xoaquín Fernández Leiceaga en LIBRAIDA

O próximo venres 31 de marzo ás 20:00 h. na Libraría Libraida de Gondomar (R/ Rosalía de Castro 13) estaremos acompañando ao amigo Xoaquín Fernández Leiceaga na presentación da súa novela Agosto de memoria e morte (Xerais, 2015). Un intrigante relato policial coa corrupción do tardofranquismo e 1936 ao fondo.

A pucha irreverente

Capitel no interior do túmulo de San Frutuoso

Nos últimos, dos moitos anos, de labor nas aulas, tiven, en múltiples ocasións, que demandarlle aos meus alumnos retirasen as diversas tipoloxías de gorras que empoleiraban sobre as súas testas diversas en contido, as cabezas, e múltiples en  colorinchos, as viseiras. Inspiradas estas en actividades deportivas e estéticas de transmisión imperial. En ocasións mesmo colocaban o aditamento testeiro de forma inversa e ben estrafalaria; así que o tornasol en lugar de  facer o propio cos ollos facíao co colo ou pescozo. Algúns dos integrantes desta xeración “engorrada”, co paso dos anos, viuse invadida por un andazo imparable, co que non contaba nos adolescentes anos do instituto: a alopecia. Cando menos uns cantos mudaron as gorras de vivas orixes deportivas por outras de tons discretos para disimular a calvicie. Mais moitos seguen a resistirse á  norma social que o meu avó lle recriminaba a meu tío, que nin para durmir, nin para rañar a cabeza, sacaba a pucha; cando entraban xuntos nalgún lugar pechado dicíalle: descúbrete!.

Andei estes días de lecer pola capital histórica da Gallaecia fracturada, de farturenta visita cultural. Pasoume, involuntariamente, como aos meus alumnos. Nos últimos anos, a inconmensurable fuxida capilar fixo que, sexa verán, pola calor, sexa inverno, pola friaxe, teña o costume de cubrirme a cabeza con  discreta gorra, en colorido. Así que cando entrei na Primada Sé portucalense, resistente a Toledo, doada por Tareixa e Henrique “o borgoñón” ao arcebispo e envexa de Xelmírez, un supoño que “monaguillo”, vestido de corteinglés  con traxe de corte “vintage”, lembroume, cun simple aceno, que me tiña que descubrir.

Esquecera o que me aprendera, a través do meu tío, o meu avó. Lembrei tamén que as mulleres poden entrar  cubertas, o mozo vixiante dos costumes deixounas pasar sen melindres, aínda que algunhas fosen tocadas con sombreiros de xeitos e cores, cando menos, tan estrafalarios como os dos meus alumnos. Pasáronme, fugazmente, polo maxín as apaixonadas diatribas, laicistas en aparencia, encol de como poden cubrir os cabelos as mulleres pola rúas e lugares públicos da respectuosa e plural Europa.

Fomos rememorando aqueles anos de fendedura, de fisura, da Gallaecia ao visitar os túmulos de Tareixa e Henrique, pais de Afonso Henriques, e fixemos algunha que outra chanza co “pío latrocinio” de Xelmírez. Por se non lembran as persoas lectoras, o astuto, pícaro, amante do alleo e, sobre todo do poder, Diego Xelmírez cursou vista diplomática, en 1112, á Sé metropolitana de Braga, dende 1070, e ao seu arcebispo, o virtuoso, cortés e amable Xiraldo, despois santo, estatus que, como sabemos, Xelmírez non acadou. O caso é que o bispo  compostelán, a pesar de ter a que pensaba mellor reliquia, pispoulle ao confiado Xiraldo unhas cantas, as dos Santos Cucufate, Frutuoso, Silvestre así como as de Santa Susana e a cabeza de San Vítor. Diego mandou os seus homes andar, con todo disimulo, de igrexa en igrexa abrindo tumbas e apañando osos para grandeza de Compostela que acabou construíndo edificios relixiosos para acoller os restos óseos da decapitada santa e do bispo bracarense.

Segundo figura nunha placa conmemorativa  no acceso dende a igrexa franciscana de Real ao túmulo de San Frutuoso, unha parte das reliquias do santo berciano (?) devolveunas Compostela, en 1966, baixo o mandato arcebispal de Quiroga Palacios á Sé de Braga.

Oxalá  este xesto quiroguiano, cunha marxe de nove séculos, puidese comezar a ligar o espazo social gallaeciano.

Domingo, 26 de marzo de 2017

O bacallau de Escocia

Entre a documentación militar, fotos, carnés...  que a viúva de Antonio Seoane Vázquez, Antoinette Fernández Huillet, lle entregou ao seu sobriño Antón Seoane acompañando o mecanoescrito do que falamos onte, atópase unha pequena postal cun retrato de Castelao por un lado e polo reverso co texto do himno galego. Ante a pregunta sorprendida de Antón de que facía aquilo entre os documentos persoais, tía Nenette respondeulle: “Ah eso es del bacalao de Escocia!. Antonio y el coincidieron alguna vez en cosas del gobierno”. A súa tía aclaroulle que a muller de Castelao chamáballe así por que vía tan pouco que a responsabilidade da súa mobilidade caia sobre as súas costas. Así o conta Antón na breve achega biográfica ao seu tío Antonio que acompaña a edición de Años de guerra y revolución. 1936-1939 (Bolanda, 2017).

No seu momento procuramos algunha imaxe ao respecto e atopamos a que ilumina este retallo. É evidente a qué se refería Virxinia e que Nenette contaba como unha especie de “cotilleo”, di Antón.

  Tiñamos a dúbida de cando foi esa coincidencia por “cousas do goberno” dados os escasos datos que tiñamos de Antonio. As dúas posibilidades serían en Barcelona ou no exilio. Semella pouco verosímil que fose na capital catalá tanto porque na altura da estancia de Castelao na cidade, entre outubro de 1936 e xullo de 1938, non temos noticia de que Antonio e Nenette se coñeceran, como porque non hai ningunha referencia a Castelao no libro de Antonio centrado nestes anos e nesa cidade.

Do exilio francés de Antonio nada sabemos. Mais parece factible que tras coñecer a Antoinette, francesa do sur, esas coincidencias por “cousas do goberno” puidesen acontecer durante a estancia parisiense de Castelao como ministro do goberno de Giral (dende xullo de 1946 ata xuño de 1947). Ben en París ou noutro lugar de Francia. En calquera caso constatariamos que Antonio seguía nesa altura a traballar para o goberno da República como se desprende tamén do carné que conservou e que o acredita como comandante do corpo de “Seguridad y Asalto” asinado en Toulouse o sete de novembro de 1945.

Sería pois durante o  ano escaso de residencia de Castelao en París cando coincidiron e Virxinia lle faría a Nenette esa confidencia acerca do  bacallau que levaba ás costas, propia por outra parte dalgún momento de lecer no que participasen as dúas parellas.

O outro día na presentación das memoria de Antonio o investigador e secretario da Fundación Castelao, Miguel Anxo Seixas Seoane, confirmounos que Virxinia se refería ao seu home como “bacallau”, aínda que descoñecía a concreción “de Escocia”. Referencia  derivada, sen dúbida, daquela “Emulsión de Scott” de repulsivo sabor que algúns tivemos o infortunio de probar, sacrificio só explicable polos, seica, excelsos beneficios para a saúde.

Sabado, 25 de marzo de 2017

A complexa realidade

O mércores andei pola libraría compostelá de Couceiro na presentación dun libro de memorias temporais de Antonio Seoane Vázquez, “Comandante Profesional del Ejército español”. Como tal asina o mecanoescrito orixinal que, baixo o rótulo de “Malhechores de España” e co subtítulo “Años de guerra y Revolución”, recolle as súas lembranzas e visións do acontecido en Barcelona e Cataluña entre o 19 de xullo de 1936 e os primeiros días de febreiro de 1939 nos que, en compañía de miles de persoas refuxiadas, atravesou  El Pertús. Atinadamente Bolanda Edicións escolleu, para a súa publicación, o subtítulo engadíndolles o período temporal das lembranzas.

Tras a chegada a Francia, Antonio Seoane ponse a escribir os seus recordos e valoracións dos anos de “guerra e revolución”, intensamente, ata rematar un bo mangado de cuartillas que editadas ocupan case trescentas páxinas. Labor que dá por rematado en Montaubau o 8 de abril de 1940. Nesta vila, uns meses despois, falecerá o presidente Azaña e alí segue soterrado como símbolo manifesto de que a sociedade española non foi quen de superar e enviar á arca da historia o conflito social e político que estourou naquel mes de xullo de hai oitenta anos.

Antonio Seoane era un militar profesional e unha de tantas e tantas persoas que nada tiña claro na realidade confusa, como todas as realidades, que o leva a escribir no primeiro capitulo do seu libro: “¡Son nuestros! ¡Están con nosotros! ¿Por qué, si son nuestros , hacen fuego contra los suyos? (...) ¿quiénes somos unos? ¿quiénes otros? ¡Cómo y por qué podemos distinguir a los enemigos?”. Ata o final deste capitulo non o saberá: “La incógnita se había despejado y por fin sabía lo que era y lo que defendía. Era republicano y defendía la República.   Y a solas conmigo mismo, pensé un segundo en mi familia y, para tranquilizarme, como si de esa manera los considerase salvados de todo peligro, y yo más fuerte y seguro de mí, grité con mi corazón ¡Viva España!, y una escalofriante sacudida recorrió todo mi ser. ¡ La suerte estaba echada!”.

Pero o pensamento non salvaba a familia. Os outros tres irmáns tamén militares estaban no bando sublevado. O máis pequeno deles, Manolo, falece vítima dun obús das tropas leais. Esa morte marcará a vida de Antonio e impulsarao a realizar unha especie de exorcismo redactando estas memorias que, que saibamos, nunca pretendeu editar nin, o máis seguro, se lle pasou pola cabeza tal cousa. Gardouno e levouno consigo ata a súa morte. Foi a súa esposa quen llo entregou ao seu sobriño e afillado, Antón Seoane, en 1993. Ata agora, pasados setenta e sete anos da súa redacción, non viu a luz nin para o público nin para a maioría dos seus familiares máis achegados.

Antonio regresou, co apoio familiar, en 1948. Estableceuse en Pontevedra, traballou en Jesús Lago y Lago e en Seguros Zurich e paseou polas súas rúas na compaña da súa esposa francesa, Nenette, ata a súa morte en 1983.

E chegamos os que andamos con estas cousas e decatámonos do pouco que entendemos e do pouco que sabemos. Antonio Seoane, militar profesional, de familia de militares, formado en Zaragoza, fogueado na guerra de Marrocos, na Lexión de Millán Astray, sublevado con Sanjurjo en 1932, encarcerado e xulgado polo goberno da República... atópase, en 1936, en Barcelona, ao mando dunha compañía da “Guardia de Asalto” e fará a guerra, ocupando lugares de relevo tanto no campo de batalla como nos servizos secretos, ás ordes da Generalitat e da República ata o exilio. Logo virá a outra vida sostida sobre a ocultación do pasado.

A realidade é ben máis complexa que a diseccionada, analizada, sintetizada, temporalizada polos manuais e as explicacións académicas. A realidade constrúese a partir de decisións persoais, tomadas sen as referencias que nos dá, ou nos oculta, a distancia histórica. As veces un ten a impresión de non entender moito o que pasou.

Venres, 24 de marzo de 2017

   

Esquerdismo

De seguro que as persoas avisadas recordan.Lenine, hai máis dun século. Foi o que se me veu á cabeza esoutro día coa enleada sobre Podemos, Villares e a santa misa. Para as non iniciadas, o líder ruso escribiu un opúsculo chamado O esquerdismo, doenza infantil do comunismo; pola súa banda, e simplificando para as non avisadas, o grupo de Podemos pediu que a TVE deixase de emitir a misa dos domingos. Villares matizou que , ben... pero que tamén cumpría considerar que axudaba á  normalización da lingua. Nos detalles é mellor non entrar.

Ora, a cuestión é: Tendo tantas cousas que demandar a respecto da Igrexa Católica neste estado ibérico, como por exemplo, e  sen rebuscar moito: que pague o IBI, a impunidade dos curas pederastas, os curas-profes de relixión a cargo do erario público, as vantaxes concedidas ás ordes relixiosas nos seus negocios educativos, o mantemento dun concordato herdeiro do franco-catolicismo, a privatización que nuns días se vai producir en moitas cidades hispano-turísticas... e poderiamos seguir, por que aos de Podemos só se lles ocorre montar o “pollo” con iso da misa dos domingos? Díxolle a miña nai a veciña do primeiro: e que mal lles fará? Porque a min faime moito ben que así “cumpro” e non teño que molestar  os fillos para que me leven á  igrexa nin aguantar este cura que temos tan repugnante.

Sería para “chinchar” á veciña de miña nai?

Imaxino que non, supoño!! Sería logo para “cavar trincheiras”, digo eu. Isto é, na miña opinión, recuncar no erro estratéxico de Iglesias e os seus que só serve para aglutinar o voto do seu principal inimigo, espantar  o votante progresista, encabronar os aliados e desviar o debate do realmente importante, sexa isto rematar cos privilexios da igrexa ou reformar a constitución para realizar a transición inacabada, a das nacións, e garantir os dereitos sociais das clases populares, traballadoras, desposuídas, precarias ou como o filosofo de garda desexe chamarlle.

Xoves, 23 de marzo de 2017

Os limites da vinganza

O domingo practiquei un deses praceres que nos podemos permitir a veciñanza miñorá e achegada. Ir a un cine dos de sempre. Unha sala que vai pola vella pero con tecnoloxía actualizada e unha programación excelente non sometida a criterios do consumismo instantáneo. Criterio nos filmes exhibidos compaxinado con sensatas prohibicións,  a través de carteis feitos a man con textos como: “Se ruega no comer chicles, pipas y  otros alimentos que puedan molestar a los espectadores”, “Se ruega a los espectadores no encender los cigarrillos hasta abandonar la sala” ou “Apaguen sus moviles” (unha pena que a esta advertencia non lle fagan caso).

Fun  ver un filme fresco, sorprendente, para min, do recoñecido director iraniano Asghar Farhadi. Un que non segue o cine, nin outras cousas, ao detalle, non vira antes ningunha das súas películas a pesar de acadar esta xa o seu segundo Óscar (2017 e 2012) á mellor película en fala non inglesa. Esta O viaxeiro,  a anterior A separación. O cineasta non foi recoller o premio deste ano en solidariedade cos seus concidadáns vítimas da política xenófoba de Trump e a súa maioría.

Un xogo coa representación teatral de Morte dun viaxante de Arthur Miller, e tamén a cultura norteamericana, na que actúa a parella protagonista, permítelle un ir e vir dende a realidade ao escenario, ás veces un chisco forzado. A parella de actores, no Teherán só intuído, teñen que se mudar de casa, este traslado alterará de forma substancial a vida da parella e tamén o desenvolvemento do filme que dunha narración visual con atrevidos encadres irá derivando nunha narración case teatral. Nesta evolución narrativa o guión e a dirección conseguen prender  o espectador nunha feitura de thriller tan aberto que as interpretacións poden ser moi variadas.

O “intríngulis” do asunto está en que na nova casa a moza, Rana, sofre unha agresión que o guión deixa sen concretar en detalle. O mozo, Emad, que nun principio, ao contrario que a moza, procurou integrar o conflito na vida cotiá, co paso dos días tomará a agresión dun xeito obsesivo e irá amasando unha profunda sede de vinganza. Procurará atopar  o autor da agresión mentres a tensión vai en aumento entre a parella pola distinta actitude ante a agresión.

Paseniño as tensións sociais, patriarcais, machistas, atávicas, acumúlanse ao longo do filme empezoñando o carácter do protagonista e arrastrando a  parella cara a ruptura.

O exceso no castigo infrinxido polos desexos de vinganza vólvense contra o vingador.

Alguén deberá ter en conta a advertencia de Asghar Farhadi ante o anuncio de ETA do seu desarme unilateral e incondicional para o próximo 8 de abril.

Mércores 22 de marzo de 2017

McGuinness

No remate da década dos noventa e nos primeiros anos do novo século cronolóxico seguín de preto, informativamente falando, o proceso de desarme do IRA e as negociacións de paz na provincia británica de Irlanda. Escribía artigos a partir de sínteses de prensa para ese luxo que temos os galegos, sen que lle prestemos moita atención, que é o Instituto de Análise e Documentación Internacional (IGADI) que, como daquela, segue a dirixir con acerto o amigo Xulio Ríos. Na altura, dende o IGADI mantiñamos, con continuidade,  unha sección de internacional denominada Canal Mundo, no xornal dixital Vieiros, unha infausta perda a súa desaparición en 2010, tanto por estar asentado como xornal de referencia como pola súa grande eficacia na normalización do noso idioma.

Seguín os ires e vires tanto nos incertos e violentos anos anteriores ao acordo do 10 de abril de 1998 (as negociacións duraron 21 meses) como nos tensos momentos posteriores ao “Good Friday Agreement” asinado, no castelo de Stormont, polos gobernos británico e irlandés e tres partidos norirlandeses: o unionista UUP, o católico SDLP e o nacionalista irlandés Sinn Féin; ficando fora o unionista DUP do reverendo Ian Paisley.

De todas as personalidades que naqueles meses protagonizaron as conversas e o acordo: Tony Blair (primeiro ministro británico), Bertie Ahern (primeiro ministro da República de Irlanda) George Mitchell (enviado especial do presidente norteamericano Bill Clinton), David Trimble (líder dos unionistas do UUP), John Hume, (líder dos socialdemócratas) e Gerry Adams e Martin McGuinness polo Sinn Féin, foi este último o que máis me atraeu tanto polas súas frases ou xestos como polos seus silencios. Coido que o máis xeneroso foi Hume e ao final, moi ao final, Trimble. Mais McGuinness tivo que soportar por unha banda os furibundos ataques dos medios británicos, unionistas e europeístas que o acusaban tanto da súa pertenza ao IRA (que el mesmo recoñeceu en 2001) como de ser un dos seus comandantes; e pola outra converteuse no albo das tensións internas do Sinn Féin e do IRA. Despois do acordo esas tensións expresáronse en pequenas escisións que só provocaron máis sufrimento, lembremos a carnicería de Omagh, por fortuna de forma temporalmente limitada.

O acordo referendouse en consultas separadas. Unha na República de Irlanda (94% a favor) e outra en Irlanda do Norte (71% a favor). Non sei se o dobre referendo podería ser unha solución á cuestión catalá. Tampouco sei se a figura de McGuinness é equiparable á de Otegui e a de Hume a Jesús Eguiguren, sobre todo porque no caso vasco as conversas nunca foron públicas. Mais nos dous casos a política fixo calar as armas.

Aínda que o presidente do Sinn Féin, Gerry Adams, é o líder natural, a personalidade política de McGuinness era dun enorme atractivo. A amizade e lealdade entre ambos dirixiu o Sinn Féin ata convertelo na gran forza irlandesa que é hoxe. Adams liderou o partido en Irlanda e McGuinness no Norte.

Republicano, traballou arduamente pola paz, polas solucións políticas e pola reunificación da súa nación. Despois do brexit, ao que se opuxo, mostrouse preocupado por que puidese significar un rexurdir do chauvinismo británico. Dimitiu como viceministro principal de Irlanda do Norte como protesta por un caso de corrupción, provocando un adianto electoral que supuxo un grade éxito electoral para o Sinn Féin.

Moitos argüían  que o nacionalismo irlandés era o só resultado das accións violentas do IRA que tiña atemorizada a  poboación católica. Semella que era ao revés, as accións violentas empecían a expresión política do republicanismo reunificador.

Faleceu esta mañá aínda ben novo. Que a terra lle sexa leve.

Martes 21 de marzo de 2017

O podio

Cando Guizot, o ministro e xefe de goberno, durante oito anos, do rei burgués Luís Filipe de Orleáns, lles dicía ás súas bases sociais, isto é, á burguesía rica de provincias, o de Enriquecédevos! , na realidade estáballes a dicir apoiade o meu goberno que coutarei os demócratas (os que queren votar) e agasallareivos con concesións de minas, ferrocarrís, canles, pontes, subministracións militares... A revolución de 1848 levouno por diante. Aquel ano Marx e Engels publicaban un folleto que comeza, segundo a tradución de Franck Meyer,: “Un espectro percorre Europa...”.

Dende aquela nunca o liberalismo doutrinario gozou de tanta popularidade como nos últimos corenta anos. Carlos Solchaga, o ministro de Economía dun tal González, díxolle, un día de febreiro de 1988, a uns mil empresarios de provincias reunidos no Congreso dos Deputados:  “España es el país donde se puede ganar más dinero a corto plazo de Europa y quizá del mundo” ( e seguiu...).

Despois, un tal Aznar non dixo nada pero fixo. Non vos conformedes con enriquecervos; estade orgullosos e exhibídeo. Seguía as ensinanzas da Sra. Thatcher e o seu “capitalismo popular” (contadictio in terminis). Despois veu 2008 a concentrar por arriba e a lembrarnos a Marx e o seu peixe grande que devora o pequeno. Os superviventes seguen gustando de exhibirse.

Os galegos debemos estar tristes estes días xa que o noso home no ranking vén de perder o terceiro lugar no podio ao ser superado polo propietario de Amazon. Non  porque gañara menos, que gañou máis, senón porque eles, os peixes grandes, cómeno todo (como os vampiros do Zeca Afonso) nesta guerra que van gañando (Buffet ,o segundo no altar,  díxoo hai tempo). Mentres o primeiro, os demais tamén, seica  xestiona millonarias sumas para fundacións sociais  porque os gobernos se corrompen. Como Guizot que non quería que votasen, non xa as mulleres, nin os obreiros e campesiños analfabetos, senón os pequenos burgueses. Ou será simplemente para pagar menos impostos.

Luns, 20 de marzo de 2017

O medallas

Nas sobremesas invernais o meu tío-avó Nilo devecía por que o escoitaramos. Coido que o seu máximo pracer e orgullo era contemplar aquela longa mesa da cociña da casa de Estrela sometida a un silencio absoluto e os nosos rostros virando do prato para a súa cara mentres a súa voz de baixo flotaba nun espazo iluminado con escaseza.  Ás veces facíase pesado, cando menos para os máis cativos que non entendiamos moitas das cousas que contaba nin coñecíamos moitos dos seus personaxes, sempre reais. Os da noite, que era cando nos contaba os contos, eran imaxinados.

Na néboa dos anos lembro  un dos seus personaxes favoritos. Alcumabao “O Medallas”. Eu nunca o vin, nin souben do seu nome. Ao meu tío-avó non lle debía caer moi simpático porque sempre falaba del cun rin tin tin burlón.

O tal “Medallas” fora á guerra canda o meu tío-avó. Eran da mesma quinta. Mandáronos á  fronte de Teruel. O caso é que o tal, a quen o meu ascendente descualificaba chamándolle “caguiñas”, tocoulle de servidor de metralladoras. Nunha ocasión a súa escuadra tivo que defender unha posición. Os “rojos” armaron un ataque por sorpresa; ao primeiro que lle atinaron foi ao cabo, despois ao outro servidor. Segundo o meu tío-avó ao futuro “Medallas” non lle deron porque se agochou nun tobo que fixera debaixo dun penedo.

Antes de que os “rojos” acadaran a posición, os “nosos”, dicía el, contraatacaron. Cando chegaron ao “niño”, seica o amentado estaba agarrado á  metralladora, tremelicando de medo e tatexando sen parar, mentres abaneaba a metralladora dun lado para outro: fíxenos recuar!, fíxenos recuar!...

O tenente debeu ver nel madeira, ou cara, de heroe. O comandante tamén e supoño que alguén máis. O asunto foi que o encheron de medallas, entre outras, nada máis e nada menos que a laureada e mandárono de permiso para a casa. Ao contar isto o meu tío-avó adoecía: ao heroe enviárono de permiso e a min conxeláronseme catro dedas do pé dereito e tivéronmas que amputar.

A nova chegou á aldea antes que o heroe. Este fíxoo pouco antes da festa da parroquia. Daquela a cara de meu tío-avó  arrubiaba como se fose rebentar. Toda a xente era a gabalo, ata lle deixaron portar a anda da virxe para metela na igrexa e seica daba moi ben, pois era alto e delgado. Meu tío-avó dicía que era un lambido que andaba teso como se lle metesen un pau polo cu; pero era pola xenreira que lle tiña.

O capador converteuse no protector da fachenda da parroquia.  Baixaron tanta augardente despois do xantar do día grande da parroquia que non se lles ocorreu outra cousa que arremedar ao Ramonciño do lance III d’Os vellos non deben de namorarse e esborrallar o baile. Os dous bestas acabalo da mula do capador entraron no campo da festa disparando as súas pistolas como se estivesen no far-west.

A broma saíulle cara ao noso heroe. O meu tío-avó escachaba coa risa nesta pasaxe. Arremedaba a Chaplin-Hitler arrincándolle as medallas ao gordinflas do Goering no Gran Dictador. Aínda tivo sorte, sacáronlle as medallas pero deixáronllas na folla de servizos, cousa que lle valeu, anos máis tarde, despois de remexer e remexer e pagar favores aquí e acolá, para ser o primeiro garda municipal da vila. Daquela seguía sendo un lambido presumido pero o pelo xa lle branqueaba e viña pola zapatería dun familiar pillar un pouco de betume para disolvelo en auga e pintarse o cabelo que levaba  esmagadiño, a base de cuspe, contra o coiro da baleira cabeza.

Non sei  por que razón o outro día acordoume “O Medallas” ao ver a foto do “posado” dun tal Fernández de Mesa, personaxe curioso como o noso veciño. Seica de novo mallaba nos “rojos” e do exercicio da xardineira chegou ao consello de administración de “Red Eléctrica” despois de axudar a esparexer o chapapote polas nosas costas e dirixir a  Garda Civil. Ao Benemérito corpo debeuno ver unha bruxa, que entre Roldán e o ferrolán, xa lle chega.

*Publicado en A Nova Peneira, marzo, 2017

Lóxica

O profesor presenta o problema. Un tren sae de Barcelona en dirección a Madrid a una velocidade constante de 300km/h; outro tren sae en sentido inverso a unha velocidade constante de 325Km/h. O traxecto é de 1.000 km. En que punto da vía se cruzarán. Responde o alumno ou alumna razoable: Non o sei profe, pero o que se van é a estrangallar.

A oportunista promesa (“apoiarei o Estatut que aprobe o Parlament”-2003-) de Zapatero (para gañarlle a presidencia da Generalitat a CiU), con posterioridade incumprida e, o que peor, con rexouba (lembren o “cepillado” do Estatut que anunciou A. Guerra e despois aconteceu -2006-); o recurso de inconstitucionalidade presentado polo PP -2006-; a sentencia do Tribunal Constitucional, 2010;  a crise económica desatada en 2008 e a crise de representación do réxime do 78 (o café para todos)... prenderon os motores do tren catalán que ten prevista a súa saída para outono. Van alá case trece anos da promisión zapaterista. Os trens están preparados para saír das súas respectivas estacións, pola mesma vía e a velocidade endemoñada.

Alguén terá que facer algo. E a quen lle corresponde é ao quen leva anos sen moverse do sofá, coa bata posta, o Marca na man e o charuto na boca. Díxollo o mesmo presidente do Constitucional o outro día cando abandonou o cargo e citou unha frase de García Pelayo, primeiro presidente do Tribunal Constitucional: “Hay problemas políticos que pueden resolverse satisfactoriamente por métodos jurisdicionales, pero hay otros que solo pueden y deben resolverse por la vía política”. É evidente que estamos ante un deses problemas que só “poden e deben” resolver as instancias políticas.

Domingo, 19 de marzo de 2017

Ritos

A un xesto, un acto, unha frase ou un obxecto eficaz  na orde real ou de xeito especial na simbólica é o que denominamos rito. Nas sociedades complexas  xunto aos ritos de comportamento, máxicos ou relixiosos, teñen especial relevo o que os antropólogos denominan ritos de paso, presentes cando cambiamos de residencia, de estado civil, de situación social ou de tramos de idade.

O bautismo relixioso ou civil, o primeiro cigarro (agora supoño que herbáceo), o primeiro bico (ou o que sexa), o primeiro exceso coas cervexas (ou co outro que sexa), colocar o ramo na casa, o convite de inauguración do novo negocio ou da nova vivenda, as flores despois do parto, o agasallo (ou os parabéns no facebook) polo aniversario, o cabodano da defunción, as flores por defuntos, a viaxe de cuarto de ESO a Salou, a festa de licenciatura (agora de graduación)... todos teñen un significado de carácter social que serve para reforzar lazos familiares, de amizade ou, simplemente, para dar grazas por seguir vivos ou para seguir véndonos cada ano.

Esta última función, como rito de paso que é, colle, segundo avanzamos en idade máis relevo. Esta última tempada andei ben ledo cumprindo con estas cerimonias. Hai días na compaña de moitos amigos e amigas de compromiso e ideas degustando un patagruelico e excesivo cocido, nada máis e nada menos que no “Caballero” da chantadina Viana. Onte, comandados polo xeneroso amigo Miguel Mouriño, para dar conta dunhas lampreas na de Calviño das Neves.

Debo estar entrando na terceira fase ritual.

Sábado, 18 de abril de 2017

Presentación de Años de guerra y revolución 1936-1939. Memorias de Antonio Seoane Vázquez

     O próximo mércores 22 de marzo ás 19:45 h. estarei na librería Couceiro,  en Santiago de Compostela xunto a Antonio Couto (editor), Lourenzo Fernández Prieto (catedrático de Historia Contemporánea da USC e Antón Seoane P. Montenegro (músico, psiquiatra e sobriño do autor na presentación de

    Unha historia sobre o golpe de estado  de1936 e a guerra posterior, así como o exilio e a ruptura co pasado a través dunha reflexión contada en primeira persoa por un protagonista de excepción: o Comandante do exército republicano Antonio Seoane Vázquez.

Mitos

Os seres humanos tendemos a reelaborar, a aquelar,  a nosa experiencia  con fortes doses de inxenua imaxinación. Proceso intenso, es especial, durante a adolescencia e que, sen embargo, pode prolongarse ata a madurez e incluso a vellez, en sociedades en proceso de infantilización, como a nosa, a través da exaltación e glorificación da xuventude; isto é, da inexperiencia, do mundo da aparencia, da doxa ou mera opinión. Mitos agrandados ata o delirio pola cultura de masas.

Tamén os grupos sociais elaboran os seus mitos colectivos. Algúns teñen carácter fundacional aos que se lles pretende dar a función de  lexitimar o poder dunha casta ou dunha forma de organización política. Nos inicios da historia (século XIX) empregouse con exceso infantil este recurso tanto para darlle pátina de antigüidade tanto ás nacións-estado nacidas das revolucións liberais como a algunhas cidades ou vilas significativas.

O problema é que algúns seguen a crer neles e empregándoos como sustentadores da razón de estado. Quen acepta que Tude fundou Tui, Noé Noia e Pontevedra Teucro? Ou que Santiago veu nunha barca de pedra dende Xerusalén? Pois hai quen segue a fundamentar a unidade de España na batalla de Covadonga e nos Reis Católicos.

O esencialismo españolista, o nacionalismo banal, é o resultado de décadas de imposición de mitos a través da escola, do exército, da política e dos medios de comunicación. Por iso segue chamando a atención cando algún historiador, como é o caso de José Luís Corral, catedrático de Historia Medieval da Universidade de Zaragoza, afirma que non houbo tal batalla de Covadonga senón que é un mito fundacional elaborado polos cronistas de Alfonso III. Por certo, moi común o recurso ao mito das batallas de fundación, tanto ás vitoriosas, como é o caso, as de consolidación (Aljubarrota) ou mesmo aquelas na que os celebrantes foron derrotados (Kosovo Polje para os  serbios) e tantas outras.

O mesmo J.L.Corral dinos que o heroico Pelayo aínda que parece que existiu non se sabe se era o fillo dun xefe cántabro, un mercenario, ou un xefe ástur. Aínda que José de Santiago, autor, xunto a Ulpiano Nogueira, de Baiona antigua y moderna (1902) recorre a Esteban de Garibay (1533-1600), autor do que toma “que la villa de Bayona fué patria de Doña Luz, madre del infante Don Pelayo, quien si no nació en ella al menos se crió...”. Daquela sería Paio, non?

Por fortuna aínda non lle ergueron unha estatua... aínda que calquera día!

Venres 17 de marzo de 2017

Imaxinación e adolescencia. Perigo!

Sempre tivo éxito iso de facer listaxes do que sexa, pero agora coas redes sociais converteuse nunha pandemia. Os dez, ou cen, mellores libros, goles, cancións, películas,... en fin unha enfermiza paixón ordinal. O outro día batín cunha delas, con motivación un chisco diferente ao de costume. Os dez libros máis prohibidos ao longo da historia debidamente ordenados. Por suposto non se achega ningún outro dato ao respecto, nin de época, nin de países, nin de linguas... Sobreenténdese que a relación se elaborou nos EE UU, é coñecida a súa afección extrema á orde competitiva, ou cando menos no mundo cultural anglosaxón, pois que non sexan en inglés só se inclúe o Cándido de Voltaire. Tamén hai un predominio absoluto da narración e están ausentes tanto os libros de poesía como os de ensaio.

En calquera caso a listaxe ten o seu aquel e tamén unha sinxeleza censora evidente. Fóra da ironía volteriana e a rareza de topar na listaxe o Harry Potter, seica moi criticado nos EE UU, supoño que non prohibido, por promover o ocultismo.

Os outro títulos agrúpanse en  só dúas categorías temáticas. Unha a que trata temas de adolescencia conflitiva, violacións femininas,  discriminación racial, tratadas nalgún caso cunha linguaxe denominada vulgar e que sería máis aquelado alcumar de popular. A listaxe vai así: A cor púrpura (Alice Walker); Eu sei por que canta o paxaro engaiolado (Maya Angelou); Matar un reiseñor (Harper Lee); Loliña (Nabokov); O gardián entre o centeo (Salinguer) e As aventuras de Huckleberry Finn (Twain). Nótese que as tres primeiras, isto é, as máis censuradas son obra de mulleres.

As outras son dúas distopías. Semella que imaxinar futuros escuros non é do agrado da moral dominante: O mundo feliz de Huxley e o orweliano 1984.

Imaxinación, adolescencia e feminismo acostuman ser mal vistas pola orde establecida.

Xoves, 16 de marzo de 2017

Peterreando

Hai espazos que un bota de menos. Non sei por que noto a ausencia da cola do médico, onde as nais, sempre as nais, falaban de nós, os cativos, dicindo cousas fermosísimas das que, por fortuna, nin nos lembramos. Sería moi duro comparar.

O outro día botei de menos a cola da caixa de aforros. Dicindo verdade agora xa non hai caixa de aforros, pero non penso aprender o nome que lle puxeron despois do paso dos depredadores. Aprendín ben o que significa, se quero pagar un recibo cóbranme 3 euros. Ou sexa que por deixarlle alí os meus cartos aínda me cobran. Alguén caritativo dabondo informoume de que se o facía no caixeiro automático aforraba os tres euros.  Decidín apetuñar as cincocentas pesetas da miña época e agradecerlle os minutos que pasei na agarda da miña quenda polo moito que gocei co espectáculo que me ofreceron as dúas mulleres que ían diante de min.

Dúas mulleres cumpridas falando en paralelo, sen escoitarse. Iso si, semellaba, só en aparencia, que compartían tema. Ambas, por situación, da aldea, isto é non vilegas; os de agora dirían “do rural”. Comezaron cos limóns. As dúas tiñan limoeiros. Dous cada unha, ámbalas parellas de árbores de ámbalas mulleres eran os máis produtivos do universo, cando menos da súa leira. Seica alguén lle dixo se os vendían. A min tamén. Que hei vender oh!, se mos piden doullos, senón xúntoos e o meu home entérraos onde poñemos as patacas. Eu nin me agocho por eles.

E cantos fillos tés? Eu tres. Eu dous. O pequeno está en Alemaña, nuns días marchamos ver os netiños. Pois o meu maior está moi ben, traballa en Vigo e mercámoslle un piso. Pois o meu pequeno  vai mercar un piso pero nós xa lle fixemos unha casa de dúas plantas que está aí para cando queiran. E á rapaza xa lle demos un soar, o mellor eh, sollozo, e alí o ten para cando queira. Pois ao meu pequeno fixémoslle unha casa de dúas plantas á beira nosa pero por agora vive con nós que está máis cómodo...

Tocoulle a vez e quedei sen diversión.

Mércores 15 de marzo de 2017

Unha historia de vida sindical

Na presentación en Libraida, Gondomar

Na realidade foron corenta e un anos e medio pero para que cadrase ben púxolle 1964-2004. Corenta e un anos de vida de Anxo González Ferreira nunha fábrica que non cita polo seu nome pero que todos sabemos cal é. Unha empresa que pretendeu e, ao mellor ata o logrou, deixar a democracia na porta, imitando o modelo proxenitor procedente da Galia.

Ferreira, así o coñece o mundo sindical vigués e galego, ofrécenos no seu libro A fábrica. Corenta anos de acción sindical (1964-2004) (Landoa, 2016) o zume da súa vida e da súa conciencia de clase “en si” e “para si”, ao tempo que un traballo de recollida de documentos con vontade analítica desas catro décadas de acción sindical na fábrica do noso país que mellor responde á concepción clásica do capitalismo industrial.

A delgada liña

É un fiíño fráxil, sutil, imperceptíbel, que se traspasa sen decatármonos, aquel que vai do éxito ao fracaso, do triunfo á derrota, da xenialidade ao ridículo, de heroe a vilán.

Esa escasa distancia, eses poucos segundos, eses escasos centímetros que levan á  gloria do sexto gol, cando só a ilusión do momento, a aceleración cardíaca, o entusiasmo desbordante, os ánimos acesos poden espremer as escasas forzas para acadar o instante de gloria no que a pelota voa ata bater na punta dun pé e entrar sorprendente entre tres paus e desatar a explosión gozosa duns  e afundirnos na desolación infinita a outros. Esa é a delgada liña.

O Barça non só remontou catro goles que traía nas costas dende París, senón que remontou o partido no Camp Nou, cando co 3 a 1 a continuidade no campionato semellaba tan pouco doada como a referencia bíblica a que o camelo coubese polo ollo dunha agulla. Uns días despois era derrotado en Riazor por un case desafiuzado Depor e olla de lonxe a posibilidade de gañar a Liga. Esa delgada liña.

O Celta viaxou con sensación de amargor ás beiras do Kalmius, as terras de soberanía incerta de Donetsk, e regresou exultante despois dunha vitoria extenuante: gol de cabeza dun central coa prórroga avanzada. Venceu sen satisfacción aos de Kuban e terá que viaxar ao Cáucaso con marxe incerta polo valor dobre dos goles de se dar o empate. Pero o domingo en Balaídos afastouse do tramo superior da táboa. Esa delgada liña.

O fútbol, deporte colectivo por excelencia convertido en espectáculo putrefacto, segue mantendo a súa grandeza cando é quen de representar os seus grandes momentos nesa tenue liña que nos leva da vida á morte.

Martes, 14 de marzo de 2017

Medo

Na intrahistoria do galeguismo tense recorrido en moitas ocasións ao medo como explicación de certas actitudes; en especial con Risco. Piñeiro, e outros, aduciron o medo patolóxico de don Vicente como forma exculpadora,  tanto da súa colaboración co franquismo como do abandono do máis morno galeguismo. No fondo esta xenerosa absolución evitaba entrar a valorar o filonazismo, o conservadurismo extremo, o tradicionalismo, o estraño esoterismo do ideólogo e “cabezaleiro” do nacionalismo durante a década dos vinte. “Todo nacionalismo ten os seus carlistas”, díxonos hai anos Lois Tobío.

É unha hipótese plausible que o antiesquerdismo de Risco se virase fobia tras o asasinato de Calvo Sotelo co que tivera relación, dende as eleccións de 1918, a través de Losada. Naquela altura os dous nacionalistas galegos apoiaron ao de Tui na súa exitosa candidatura polo distrito do Carballiño. A relación mantívose cando  se converteu en rutilante estrela da ditadura de Primo con promesas incumpridas para desgusto de Losada e Risco. As páxinas dos xornais cos detalles do seu asasinato tiveron que producir un forte impacto na personalidade de Risco.

Medo físico témolo todos; mesmo medo patolóxico como probablemente o tiña Risco. Ora, ese medo, nin o enfermizo, é argumento xustificador dunha posición ideolóxica; pode selo dunha actitude pero non dunha elaboración que pretenda ter un mínimo de racionalidade.

O profesor Fontana ofrécenos a resultas da súa última gran obra El siglo de la revolución (Crítica, 2017) unha manchea de reflexións acerca da influencia do medo non xa nas condutas individuais senón nas actitudes políticas. Así considera que o medo esaxerado aos bolxeviques, personalizados en Lenine, foi determinante tanto no ascenso do fascismo en Italia como no fracaso dos proxectos reformistas da República de Weimar e da II República española. Do mesmo xeito o medo á URSS a á fortaleza dos sindicatos obreiros favoreceron as negociacións colectivas e as políticas reformistas na Europa das tres décadas gloriosas. E, por igual, a desaparición do medo á URSS favoreceu o éxito das posicións radicais do ultraliberalismo; a minoría rica xa non tiña que facer concesións.

Son dos que pensa que o medo (real ou inducido) á desigualdade, á pobreza, aos refuxiados, aos inmigrantes están detrás tanto da expansión da extrema dereita no centro e norte de Europa como das dificultades para a consolidación dunha alternativa de esquerda no sur.

Ese mesmo medo explica, en gran medida, a vitoria electoral de Trump.

Luns, 13 de marzo de 2017