O neno das piñas

Este debuxo de M. Mallo ilustra a primeira
das súas entregas na Vanguardia 14-08-1938

A Real Academia Galega de Belas Artes resolveu dedicarlle o Día das Artes Galegas deste 2017 a Maruxa Mallo. Hai pouco clausurouse, no MARCO vigués, a exposición “Mulleres do silencio. De Maruja Mallo a Ángela de la Cruz” na que se colgaron tres obras da súa etapa máis surrealista, a dos anos trinta. Hai pouco tempo tiven un breve parrafeo co investigador Calos L. Bernárdez, autor de Maruja Mallo: a pintura da nova muller (Nigra, 2010), sobre a pintora nacida en Viveiro en 1902.

Esta tripla presenza de Maruja Mallo fixo que alá do fondo da hucha da memoria acudise unha conversa de hai anos. Debeu ser en outubro de 2006, con motivo dunha charla sobre a persecución do franquismo no Val Miñor, nas primeiras xornadas sobre a represión franquista no Baixo Miño, organizadas pola Comisión Cidadá pola Verdade do 36 animada, entre moitas outras persoas, por Bieito Alonso, Mario Rodríguez, Moncho Leal e o sempre lembrado Lito Oliveira.

Pois ben, á saída daquela charla, achegóuseme un mozo novo, que fora había algún tempo alumno meu, e contoume, ao escape, a historia do neno das piñas. O relato vai co que lembro. Seica era da súa familia, un rapaz, 16 anos segundo o meu informante, tan pobre que andaba a apañar nas piñas para vendelas polas casas dos señores da vila para prender as cociñas económicas e as estufas de ferro. Despois da que denominou a “batalla” do Aloia, na realidade unha cacería humana, ficaran moitos restos tirados no monte, entre outras cousas bandeiras esfarrapadas. O neno das piñas apañou anacos de trapos de cor e fixo con eles unha pelota de tea. Baixou con ela, cargado de piñas,  fachendoso do seu xoguete que lle servía para imitar os punteirolos de Nolete e Venancio en Balaídos. O Celta acababa de ascender a Primeira División.

Ao entrar na vila pola estrada do Aloia, un grupo de falanxistas vírono pateando a  súa pelota de trapo. Considerárono unha ofensa ás insignias patrias. Daquela os sublevados aínda daban Vivas á República! Era nos primeiriños de agosto. Zoupáronlle e acabaron matándoo. Foi o que me contou, ou o que recordo. Ficoume gravado o neno das piñas. Despedíndose xa díxome: Contouno Maruja Mallo na “Vanguardia”.

Cando se produce a sublevación, Mallo está en Galicia, pasando o verán en Beluso, en Bueu. Alí collerán forma os primeiros debuxos de mulleres mariñeiras e redes que despois desenvolverá. Agóchase en Lavadores, na casa duns familiares, pasa a Portugal por Tui e dende Lisboa ao exilio arxentino.

O que ten andar sempre de saltimbanqui. Esquecín a historia que agora revive a memoria da nosa pintora. Procuro na “Vanguardia” e alí está o “Relato veraz de la realidad de Galicia” publicado en catro quendas, o 14,16, 21 e 26 de agosto de 1938. O texto ten unha función de axitar ánimos, levantar esperanzas, denunciar o horror fascista en Galicia, nun estilo de inmediatez semellante ao libro O que fixeron en Galicia, de autoría discutida pero xestado entre o exilio bonaerense.

Alí, entre as referencias, con algunhas inexactitudes de detalle, a Johan Carballeira, ao médico Castro, ao carcereiro de San Simón, Bustelo, ao carpinteiro de Beluso, de la Torre, ao propietario de Ons, Riobó... aparece o seguinte:

“Cilio Martínez, tenía catorce años, bajaba de los montes cargado de piñas para venderlas en las escuelas y en los cuarteles de Tuy. Después de estallar la traición de los militares, trataba de convencer a los soldados diciéndoles. “No obedezcáis cuando os obliguen a ir a pelear en el frente. Rebelaos cuando os ordenen matar a trabajadores: son vuestros hermanos, iguales que nosotros, son obreros, campesinos y marineros”. Habían transcurrido pocas semanas cuando C. Martínez fue encarcelado y sentenciado. Cuando era conducido por el sargento de la guardia civil le iba repitiendo por la agitación del terror: “Señor, ¿verdad que ya no le venderé más piñas? ¿Verdad que ya no le venderé más piñas?...”.

Non topei ningunha outra referencia ao neno das piñas fóra da información deitada ás presas polo meu antigo alumno e as liñas de Maruxa Mallo. Entre as relacións de asasinados que consultei tampouco aparece recollida a morte dun rapaz de entre 14 e 16 anos.

Ao mellor o meu exalumno le estas liñas e podemos retomar a conversa que Maruxa Mallo tirou do fondo esquecido da tulla.

Mércores, 10 de maio de 2017