Lei e obediencia

Lemos en Santiago Lamas (Lisboa e o mal, elcercanoediciones, 2017) unha referencia, tomada de Bauman, a unha das grandes  figuras do New Yorker,  Dwight MacDonald. O colaborador do semanario neoiorquino escribiu en 1945, cando bouraban nas mentes racionais as novas sobre o Holocausto: “agora debemos temer máis a persoa que obedece a lei que a que a viola”.

Algo semellante escribiu Arendt ao falar do “asasino de despacho” Eichman (Eichman en Jerusalén. Debolsillo, tradución de Carlos Ribalta, 2013, capitulo 8 “Los deberes de un ciudadano cumplidor de la ley”).

Nestes tempos que vivimos abesullados, de novo, por verbas como lei, legalidade, tribunais, fiscais, constitución..., cando se pretende substituír a política, isto é, o diálogo, a transacción, a negociación, o compromiso, a concertación... pola obediencia, non só das ordes, senón tamén da lei como diría Eichman, polo “imperio da lei” (termos contraditorios) ou pola forza policial, non semella inútil re-ler os debates dun mundo traumatizado por un horror que parece afastado de nós na súa impactante brutalidade pero que, indefectibelmente, sempre anda a tentar, dunha ou outra forma, aos que exercen o poder.

Arendt sinálanos como Eichman botou man, escandalosa man, dos preceptos morais kantianos para dicir que no momento en que recibiu o encargo de levar á practica a “Solución Final”, deixara de vivir de acordo con eles, e que ben se decatara, pero que se consolara con que “deixara de ser dono dos seus propios actos” e que el “non podía facer nada”. Arendt indícanos a trampa de Eichman; non é que prescindise da formula kantiana porque non podía xa ser aplicable; é que a modificara, a transformara en “compórtate como si el principio de tus actos fuese el mismo que el de los actos del legislador o el de la ley común”; ou o que sería o mesmo segundo o imperativo categórico do Terceiro Reich: “compórtate de tal xeito que se o Führer te vise aprobaría os teus actos”.

Na “versión caseira” de Kant daquel “home sen importancia”, como se definía Eichman, un “home normal”, podemos escoitar hoxe, ficaba, do filósofo, a esixencia de que o home faga algo máis que obedecer a lei, que identifique a súa propia vontade co principio que hai detrás da lei, coa fonte da que xorde a lei. Na filosofía de Kant esa fonte era a “razón práctica”; para Eichaman, a vontade do Führer. Esa convicción en actuar como se un fose o autor das leis que obedece identificámola como tipicamente alemá, máis tamén é propia do perfecto burócrata. Unha lei era unha lei e non cabían excepcións, dicía Eichman, aínda que no xuízo admitiu que a incumprira en dúas ocasións.

Que credibilidade pode ter un dirixente político que se comporta como un perfecto burócrata e incumpre as leis, non en dúas, senón en múltiples ocasións, para esixirlle aos demais que cumpran aquelas leis que a el lle interesan?

Xoves, 5 de outubro de 2017